مسلماً هر فردی در طول زندگی با استرس و اضطراب مواجه شده است و همچنان در شرایط مختلف در معرض آن قرار خواهد گرفت. این مسئله، از استرس قبل از امتحانات در دوران کودکی شروع شده و تا بزرگسالی بواسطه اتفاقات گوناگون ادامه دارد. اغلب مردم فکر می‌کنند که منظور از ترس و اضطراب، همان نگرانی‌های کوتاه مدت است؛ اما این مسائل از نظر پزشکی بسیار فراتر و گسترده‌تر می‌باشند. حتی در برخی موارد به دلیل بروز تأثیرات منفی در زندگی شخصی و کاری یک فرد، نیاز به آنالیز و مداخله پزشک دارند.
استرس و اضطراب‌های شدید به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند. با این وجود، برخی از استرس‌های روزانه یا حملات ناگهانی عصبی که صبح‌ها فرد را از خواب بیدار می‌کند، با استفاده از راهکار‌هایی علمی قابل درمان می‌باشند. در همین راستا در این مقاله توضیحاتی در رابطه با اینکه استرس و اضطراب شدید چیست؟ چگونه به وجود می‌آید؟ علائم استرس و اضطراب شدید و بهترین درمان برای رفع استرس و اضطراب ارائه داده شده است.
به‌طورکلی استرس و اضطراب، پاسخ طبیعی بدن به تهدیدات واقعی یا تخیلی می‌باشد. در واقع زمانی که چیزی یک فرد را از نظر جانی، مالی یا عاطفی تهدید می‌کند، در بدن وی به صورت طبیعی یکسری واکنش‌های شیمیایی رخ می‌دهد. این واکنش‌ها فرد را برای مقابله با استرس و اضطراب آماده می‌کند. در این هنگام، بدن سعی دارد تا با تطبیق خود با شرایط حاکم، فرد را از خطرات احتمالی آگاه نموده و حفظ نماید.
محرک‌های استرس‌زا برای هر یک از اشخاص متفاوت می‌باشد. به‌عنوان‌مثال، ممکن است مسئله‌ای برای یک فرد بسیار ناراحت‌کننده و ترسناک به نظر برسد؛ اما برای شخصی دیگر این‌گونه نباشد. مهم‌ترین موضوع در رابطه با استرس و اضطراب شدید، نحوه برخورد و چگونگی کنترل آن می‌باشد؛ زیرا ادامه‌داربودن این مسئله باعث ایجاد بیماری‌های ذهنی و جسمی خواهد شد. در چنین شرایطی، می‌بایست برای درمان سریع استرس و اضطراب اقدام نمود.
منشأ استرس و اضطراب در افراد با توجه به شرایط زندگی، جسمی، روحی و روانی به عوامل مختلفی بستگی دارد. بنابراین برای به کارگیری هر یک از راه‌های کاهش اضطراب و استرس ابتدا می‌بایست علت ایجاد آن بررسی شود. برخی از رایج‌ترین عوامل استرس‌زا عبارتند از:
علاوه بر عوامل ذکر شده، موارد دیگری نیز مانند مصرف مواد مخدر از جمله کافئین، کوکائین و حتی الکل در تشدید اضطراب و استرس تأثیرگذار می‌باشند. همچنین مصرف برخی داروها مثل داروهای تیروئید، قرص‌های رژیمی و اسپر‌ی‌های آسم از دیگر عوامل مؤثر بر افزایش شدت این مشکل هستند.
بروز استرس و اضطراب از مغز انسان نشأت می‌گیرد. با توجه به اینکه مغز کنترل‌کننده تمامی اعضای بدن است، علائم نشان‌دهنده اضطراب و استرس شدید می‌تواند جنبه‌های مختلفی از جمله جسمی، رفتاری یا روانی داشته باشند. بنابراین در ادامه، برخی از رایج‌ترین نشانه‌های استرس و اضطراب را بر همین اساس ذکر خواهیم کرد.
احساس نگرانی به‌ویژه در صورت داشتن یک زندگی پراسترس، کاملاً طبیعی است؛ اما اگر به‌طور مفرط و بیش‌ازحد باشد، کنترل آن دشوار خواهد بود. در این صورت با فعالیت‌های روزانه نیز تداخل پیدا خواهد کرد. در این نوع نگرانی، فرد دائماً یکسری افکار را بدون اختیار در ذهن خود مرور می‌کند. این افکار همواره در حال تکرار بوده و مربوط به خطری هستند که در آینده رخ می‌دهد و شخص انتظار آن را می‌کشد. این مورد، یک نوع استرس و اضطراب شدید است که بسیار آزاردهنده می‌باشد.
آشفتگی و برانگیختگی، یک احساس طبیعی است که نیاز به نگرانی ندارد؛ اما در صورت عدم وجود علت بیرونی، یکی از علائم استرس و اضطراب شدید می‌باشد. کف دست‌های عرق‌کرده، نبض شدید، خشکی دهان و لرزش دست از نشانه‌های وجود این نوع اضطراب هستند.
احساس بی‌قراری یکی دیگر از علائم نشان‌دهنده استرس و اضطراب شدید می‌باشد. این حس می‌تواند موجب ناتوانی در استراحت، اختلال تمرکز و ناآرامی مداوم گردد. همچنین از نظر جسمی نیز ممکن است بر روی بدن اثر گذاشته و اختلالاتی مانند سندروم پای بی‌قرار به همراه داشته باشد. در این نوع استرس، فرد بسته به موقعیت موجود، عکس‌العمل‌های مختلفی را از خود بروز می‌دهد.
به‌عنوان‌مثال، ممکن است در زمینه کاری نتواند یکجا ساکن شود و دائم موقعیت خود را تغییر داده یا به‌طورکلی، کار خود را کنار بگذارد. بنابراین می‌توان گفت که در چنین شرایطی، فرد کارهای خود را نیمه‌کاره رها می‌کند. این عدم ثبات یا حس تشویش در درون وی وجود دارد که در رفتار بیرونی، این‌گونه خود را نشان می‌دهد.
بسیاری از افراد مبتلا به استرس و اضطراب شدید در تمرکز مشکل دارند. این مسئله، بهترین توضیح برای کاهش عملکرد در زمان استرس می‌باشد. در واقع در چنین شرایطی، فرد نمی‌تواند بر روی کار خاصی تمرکز کرده و آن را به سرانجام برساند. معمولاً شخص در ذهن خود احساس خالی و تهی‌‌بودن می‌کند. حتی در موارد شدیدتر ممکن است که احساس گیجی یا سردرگمی را نیز داشته باشد. بنابراین می‌بایست برای درمان استرس فکری خود اقدام نماید.
تحریک‌پذیری نوعی احساس بی‌قراری است که در آن، فرد با کوچکترین مسئله به‌سرعت ناامید یا ناراحت می‌شود. البته داشتن این حس در موقعیت‌های استرس‌زا کاملاً عادی می‌باشد، اما در غیر از این موارد به‌عنوان یکی از علائم نشان‌دهنده استرس و اضطراب شدید تلقی می‌شود. علت چنین تحریک‌پذیری این است که فرد تمام انرژی خود را به مقابله با استرس و اضطراب اختصاص داده است. بنابراین هیچ‌گونه تحملی در مواجهه با حوادث جدید ندارد.
علائم استرس و اضطراب شدید شامل نشانه‌های فیزیکی نیز می‌باشد. داشتن عضلات سفت‌شده در اغلب روزهای هفته، از دیگر علائم وجود اضطراب است. در واقع انقباض عضلانی و استرس، رابطه‌ای دوطرفه با یکدیگر دارند. به این معنی که اضطراب منجر به تشدید تنش عضلانی می‌شود و تنش عضلانی نیز باعث افزایش استرس خواهد شد. همچنین احساس لرزش در کل بدن، حملات عصبی، وجود نبض روی عضلات و … از دیگر علائم فیزیکی نشان‌دهنده استرس و اضطراب شدید می‌باشند.
همان‌طور که اشاره شد، علائم استرس و اضطراب ناشی از جنبه‌های مختلف جسمی، روانی، رفتاری و … است که توضیح تمامی آن‌ها به صورت جداگانه کاری دشوار می‌باشد. بنابراین کلیه این اطلاعات و علائم نشان‌دهنده استرس و اضطراب شدید به صورت یکجا در جدول زیر گردآوری شده است.
|
علائم استرس و اضطراب شدید |
|||
|
علائم احساسی و عاطفی |
علائم فیزیکی |
علائم فکری |
علائم رفتاری |
|
بروز آشفتگی، ناامیدی و بدخلقی با کوچکترین مسئله |
انرژی کم |
نگرانی دائم |
تغییر رژیم غذایی (پرخوری یا کم‌خوری) |
|
درهم شکستگی |
سردرد یا سرگیجه |
افکار نامنظم |
عدم مسئولیت‌پذیری و به‌تعویق‌انداختن امور |
|
احساس ترس غیرمنطقی |
مشکلات گوارشی مانند اسهال، یبوست و حالت تهوع |
بی‌نظمی و فراموشی |
مصرف دخانیات از جمله سیگار، الکل و … |
|
تحریک‌پذیری |
درد و تنش‌های عضلانی به‌خصوص در نواحی گردن، کمر و شانه‌ها |
عدم تمرکز |
بروز رفتارهای عصبی مانند جویدن ناخن، حرکت زیاد دست‌ها و پاها |
|
گریه‌کردن مکرر |
بی‌خوابی |
قضاوت‌های نادرست |
عبور چندین باره از یک مسیر |
|
عدم انتقادپذیری بیش‌ازحد |
سرماخوردگی و عفونت‌های مکرر |
بدبینی |
ناتوانی در مدیریت زمان |
|
پرخاشگری |
کاهش توان و میل جنسی |
ایجاد تنش |
ناتوانی در سازماندهی امور |
|
ناتوانی در برقراری ارتباط |
عصبی‌بودن |
تصمیم‌گیری‌های نادرست |
تغییر در الگوهای خواب |
|
عدم برقراری آرامش به‌راحتی |
لرزش در کل بدن |
فکرکردن به صورت مسئله به جای حل‌کردن آن |
انجام‌دادن عجله‌ای کارها |
|
احساس بدبودن، بی‌ارزشی، گناه، تنهایی و افسردگی نسبت به خود |
دست و پاهای سرد و عرق‌کرده |
|
بی‌قراری |
|
دوری‌کردن از اطرافیان |
خشکی دهان و مشکل در بلع |
سرزنش‌کردن سایرین به دلیل مشکلات |
|
|
|
دندان‌قروچه و سفتی فک |
بی‌مسئولیتی |
|
|
گزگز دست و پا |
|
قطع ارتباط با دوستان |
|
|
احساس سرما |
غیبت از محل کار |
||
|
افزایش ضربان قلب |
پراکنده‌کاری و عدم اتمام کارها |
||
|
خستگی مفرط و احساس خفگی |
|
||
|
افزایش یا کاهش وزن |
|||
|
پرش ناگهانی چشم یا لب |
|||
امروزه برای درمان استرس و اضطراب از روش‌های مختلف دارویی و غیردارویی استفاده می‌شود. از تکنیک‌های ذهنی و بدنی گرفته تا خوردن مکمل‌ها و دمنوش‌های آرامش‌بخش، از جمله رایج‌ترین راهکارهای مقابله با استرس و اضطراب می‌باشند. در ادامه این بخش توضیحات بیشتری در رابطه با درمان استرس و اضطراب شدید بدون دارو ذکر شده است.
ورزش بهترین داروی دلهره و اضطراب می‌باشد. انجام فعالیت‌های بدنی به صورت منظم، مزیت‌های فراوانی برای سلامت جسم و روان به همراه دارد. ورزش موجب ترشح ماده‌ای به نام اندورفین می‌شود که بعد از اتمام آن نیز احساس خوبی را به ارمغان می‌آورد. در واقع، انجام این فعالیت به صورت منظم باعث می‌شود که فرد، خودباوری و حس سلامتی بیشتری داشته باشد.
یکی از مهم‌ترین راه‌های کاهش اضطراب و استرس، داشتن خواب کافی همراه با آرامش است. کمبود خواب یا محرومیت از آن می‌تواند باعث ایجاد مشکلات جسمی، روحی و تشدید اضطراب گردد. البته خوابیدن در چنین شرایطی کمی دشوار خواهد بود. به‌همین‌خاطر، برای رفع این مشکل می‌توان از محصولی مثل بالشت چشم استفاده کرد. این محصول با داشتن گل‌های اسطوخودوس برای رفع سردرد و بی‌خوابی بسیار پرکاربرد است.
برای مقابله با استرس و اضطراب بهتر است در حین انجام کارهای روزانه، زمانی را نیز برای استراحت و فعالیت‌های مفید دیگر درنظر گرفت. در این زمان می‌توان برای استراحت از روش‌های مختلفی مانند رفتن به کلاس‌های مورد علاقه، مطالعه، گوش‌دادن به موسیقی و … استفاده کرد. همچنین دودکردن اسماج یا عود گیاهی نیز می‌تواند در درمان استرس فکری مؤثر باشد. اسماج چهارگیاه و اسماج اسطوخودوس و رزماری دو مورد از محصولاتی هستند که می‌توان از آن‌ها برای رفع استرس و اضطراب، ایجاد حس آرامش، رفع انرژی‌های منفی و ضدعفونی‌کردن هوا استفاده نمود.
یکی از عوامل مؤثر در ایجاد استرس و اضطراب شدید، عدم وجود برنامه، کنترل و مدیریت درست امور است. بنابراین برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح آن می‌تواند در کاهش یا درمان سریع استرس و اضطراب تأثیرگذار باشد. همچنین برخورداری از مهارت‌های مدیریت زمان مانند آموزش شیوه‌های مدیریت، مسئولیت‌ها، پایداری بر اهداف، استراحت و اجرای تکنیک‌های تمدد اعصاب از دیگر عوامل مؤثر در این زمینه خواهند بود.
سوالات متداول
علائم استرس و اضطراب شدید شامل موارد مختلفی از جمله عدم تمرکز، خستگی، نگرانی مفرط و … می‌باشد که تمامی این موارد به‌صورت‌کامل در قالب یک جدول در متن مقاله جمع‌آوری شده است.
برای کاهش و درمان استرس و اضطراب شدید بدون دارو می‌توان از روش‌های مختلفی همچون ورزش، گوش‌دادن به موسیقی، مطالعه، خواب مناسب، استراحت کافی، برنامه‌ریزی، مدیریت زمان و … استفاده کرد.
برای داشتن خوابی مناسب با آرامش کافی می‌توان از بالشت چشم استفاده نمود. همچنین دو نوع اسماج چهارگیاه و اسماج اسطوخودوس و رزماری برای رفع استرس، اضطراب و دفع انرژی‌های منفی بسیار مناسب می‌باشد.
